1. ΙΣΤΟΡΙΚΑ
Toν Ιούνιο 2021, πέρασαν 40 χρόνια από τη πρώτη εμφάνιση κρούσματος του AIDS (σύνδρομο επίκτητης ανοσο-ανεπάρκειας, Acquired Immuno–Difficiency Syndrome). Ο μέσος χρόνος ζωής των ανθρώπων που μολύνθηκαν με AIDS είναι 9-11 χρόνια, απουσία φαρμακευτικής αγωγής.
Ο ιός που προκαλεί τη νόσο του AIDS (HIV, Human immunodeficiency virus) αναγνωρίστηκε από το CDC (κέντρο ελέγχου και πρόληψης λοιμωδών νοσημάτων) το 1981.
Η προέλευση του HIV ιού θεωρείται ότι είναι η μετάπτωση του ιού από ανθρώπινα πρωτεύοντα (όπως οι πίθηκοι) στον άνθρωπο, ξεπερνώντας το φραγμό που υπάρχει μεταξύ της μετάδοσης ιών από διαφορετικά είδη (species barrier).
2. ΠΡΟΓΝΩΣΗ (prognosis)
η πρόβλεψη της εξέλιξης της νόσου
Η κύρια αιτία θανάτου από το AIDS είναι οι ευκαιριακές λοιμώξεις και ο καρκίνος. Η πιθανότητα να αναπτύξει ο ασθενής με AIDS καρκίνο είναι αυξημένη όταν η συγκέντρωση των CD4+ T-λεμφοκυττάρων στο πλάσμα φτάσει κάτω από τα 500/μL (McNally G. A., 2019).
Τα CD4+ T-λεμφοκυττάρα, είναι τμήμα της επίκτητης άμυνας (που αποκτούμε, καθώς το σώμα έρχεται σε επαφή με διάφορα παθογόνα, κατά τη διάρκεια της ζωής μας) και καλούνται βοηθητικά (helpers) T-λεμφοκύτταρα, μιας και οι ρόλοι τους είναι να ενεργοποιήσουν τα Β-λεμφοκύτταρα να παράγουν αντισώματα, καθώς και άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού (ουδετερόφιλα, μακροφάγα, κ.τ.λ.) (Zhu J. and Paul W., 2008) (Εικόνα 2). Ο ιός HIV μολύνει τα CD4+ T-λεμφοκύτταρα καθιστώντας αδρανή και τελικά τα οδηγεί στον θάνατο.
Εικόνα 2. Η είσοδος του HIV στα CD4+ Τα-λεμφοκύτταρα. Με τις ακίδες παρουσιάζονται οι πρωτεΐνες της επιφάνειας (gp120, υποδοχέας CD4) και των δύο συμμετεχόντων που παίζουν ρόλο στην αναγνώριση του κυττάρου από τον HIV (The Wellproject ιστοσελίδα).
Λοιμώδη νοσήματα (που οφείλονται σε παθογόνους παράγοντες) τα οποία εμφανίζονται συχνά στους ασθενείς με AIDS είναι η φυματίωση, και η ηπατίτιδα C. Ο παράγοντας που οδηγεί στην αυξημένη ευπάθεια σε μολύνσεις και αντίστοιχα λοιμώξεις είναι η μειωμένη ικανότητα του ανοσοποιητικού των ασθενών με AIDS. Οι τύποι καρκίνου που πιο συχνά εμφανίζονται στους ασθενείς με AIDS είναι το Kaposi σάρκωμα, το non-Hodgkin’s λέμφωμα, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, κ.α.
Ναι (!) το ανοσοποιητικό μας σύστημα εποπτεύει και σταματά τις καρκινικές εξαλλαγές στο σώμα μας, όπως φαίνεται περίτρανα από την περίπτωση της νόσου του AIDS, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς έχει εξασθενήσει (Candeias, S. M., & Gaipl, U. S. 2016).
3. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ
Η επιδημιολογία είναι η επιστήμη που μελετά την κατανομή (συχνότητα και μοτίβο εμφάνισης), καθώς και τους καθοριστικούς παράγοντες που συμβάλλουν στις νόσους. Κατά πολλούς η νόσος του AIDS θεωρείται πανδημία. Το 2020, έχει υπολογιστεί ότι 37.7 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζούσαν με τη νόσο του AIDS (UNAIDS ιστοσελίδα). Περισσότερες γυναίκες και παιδιά μολύνονται, γεγονός που πιθανώς οφείλεται στον τρόπο μετάδοσης μέσω της μητέρας φορέα στο νεογνό.
Το εντυπωσιακό είναι, κατόπιν έρευνας, βρέθηκε ότι περίπου τα 6 εκατομμύρια των ανθρώπων δεν ήξεραν ότι είχαν μολυνθεί με τον ιό HIV.
Η περιοχή με τη μεγαλύτερη διασπορά του ιού είναι η νότιος Αφρική. Στην εικόνα 3, παρουσιάζεται το ποσοστό (%) του πληθυσμού κάθε περιοχής στο χάρτη είναι μολυσμένο με τη νόσο του AIDS. Στην Ελλάδα είναι περίπου το 0.5% του πληθυσμού.
Εικόνα 3. Τα συνολικά κρούσματα (επιπολασμός, prevalence) στο παγκόσμιο πληθυσμό (Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS) and World Health Organization (WHO) (Kharsany, A.B., & Karim, Q.A. 2011).
4. Συμπτώματα
Η λοίμωξη του HIV εμφανίζει τρία στάδια: 1. την οξεία λοίμωξη του HIV, 2. την κλινική λανθάνουσα περίοδο και 3. το AIDS. Αξίζει να αναφερθεί πως ένα μικρό ποσοστό των ατόμων που μολύνονται με HIV δεν εμφανίζουν συμπτώματα.
Στο πρώτο στάδιο, το οποίο διαρκεί για 2-4 εβδομάδες ο ασθενής μπορεί να παρουσιάσει παρόμοια συμπτώματα με αυτά της ηπατίτιδας. Αρχικά πυρετό, φλεγμονή στον λαιμό, σημάδια στο δέρμα , πληγές στη στοματική κοιλότητα ή στα γεννητικά όργανα, πονοκέφαλο και ευπρόσβλητους λεμφαδένες (φίλτρα του λεμφικού συστήματος). Άλλα συμπτώματα μπορεί να είναι και αυτά της γαστρεντερίτιδας, όπως εμετός και διάρροια που έχουν ως συνέπεια την απώλεια βάρους (HIV/AIDS IN GREECE. 2017. Τι είναι ο HIV και το AIDS) .
Το δεύτερο στάδιο και λιγότερο συμπτωματικό, διαρκεί από τρία χρόνια έως και πάνω από είκοσι ανάλογα την αντιρετροϊκή αγωγή. Συνήθως στο τέλος αυτής της περιόδου εμφανίζονται συμπτώματα όπως πυρετός, εμετός και διάρροια (Centre for life. 2017. Μετάδοση του HIV).
Στο τελευταίο στάδιο, το AIDS, η κατάσταση γίνεται πολύ χειρότερη για τους πάσχοντες. Γενικότερα σε αυτό το στάδιο το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού τους δεν έχει την δυνατότητα να καταπολεμήσει διάφορα βακτήρια, μύκητες, παράσιτα και ιούς τα οποία υπό την φυσιολογική του λειτουργία θα μπορούσε να ελέγξει. Τα πιο κοινά παθογόνα περιλαμβάνουν Candida albicans, Pneumocystis carinii, Mycobacterium tuberculosis, Toxoplasma gondii, Cryptococcus neoformans, Mycobacterium avium ενδοκυτταρικό και Cytomegalovirus (Lloyd A., 1996).
Επιπλέον εμφανίζεται κακοήθης νόσος σε ασθενείς με HIV λοίμωξη με ένα χαρακτηριστικό πρότυπο. Επικρατούν οι εξής όγκοι: το σάρκωμα του Kaposi (Hadjivassiliou M., Laskaris G., Stratigos J. 1992), ένας πολυεστιακός όγκος αγγειακού ενδοθηλίου που συνήθως περιλαμβάνει το δέρμα και τις βλεννογόνες επιφάνειες (Εικόνα 4), το λέμφωμα μη-Hodgkin, με υψηλού βαθμού φαινότυπο, που συχνά εμφανίζεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα (Lloyd A., 1996) και ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας.
Τέλος, άλλα συμπτώματα μπορεί να είναι τριχωτή λευκοπλακία (λευκές πλάκες στην γλώσσα) , ξηροστομία (Hadjivassiliou M., Laskaris G., Stratigos J. 1992), το σύνδρομο απίσχνασης από HIV (αδυνάτισμα), έρπη, μόνιμη διάρροια, εγκεφαλοπάθεια και απώλεια όρασης (Centre for life. 2017. Μετάδοση του HIV).
Εικόνα 4. Το σάρκωμα Κaposi. Έντονο οίδημα στο δέρμα. (Healthy Living. 2015. Τι είναι το σάρκωμα Kaposi) .
5. Τρόποι μετάδοσης
Ο ιός HIV είναι ένας μεταδοτικός ιός αλλά οι πιθανότητες της μετάδοσής του από έναν πάσχοντα σε έναν άνοσο οργανισμό εξαρτώνται από το ιϊκό φορτίο του εκάστοτε οργανισμού καθώς, όσο είναι υψηλό τόσο πιο πιθανό είναι να μεταδοθεί και αντίθετα.
Οι τρόποι μετάδοσής του είναι μέσω σωματικών υγρών, σεξουαλικής επαφής και από την μητέρα στο έμβρυο, γνωστή και ως κάθετη μετάδοση. Σωματικά υγρά, όπως το αίμα που μεταδίδουν τον ιό διαμέσου της μετάγγισης, από κοινή χρήση μίας βελόνας, από μια απλή πρόσμιξη, καθώς και τα σπερματικά, προσπερματικά και κολπικά υγρά. Η σεξουαλική επαφή χωρίς την χρήση προφυλακτικού αποτελεί τον πιο συχνό τρόπο μετάδοσης διαμέσου του κολπικού, του πρωκτικού και σπανιότερα του στοματικού σεξ.
Η κάθετη μετάδοση του ιού από την οροθετική μητέρα, η οποία είναι πλέον σχεδόν ανύπαρκτη διότι υπάρχει τρόπος να αποτραπεί, πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, του τοκετού αλλά και διαμέσου του θηλασμού. Επιπρόσθετα σε αυτή την περίπτωση παίρνουν μέρος και διαφορετικοί παράγοντες, όπως οι καθημερινές συνήθειες της μητέρας οι οποίες αν και εφόσον είναι ανθυγιεινές αυξάνεται η πιθανότητα της μεταδοτικότητας. Επίσης, οι σεξουαλικές επαφές μεταξύ ομοφυλόφιλων ατόμων ή άτομα με άλλα ΣΜΝ (Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα) και οι χρήστες ναρκωτικών (Centre for life. 2017. Μετάδοση του HIV).
Εν κατακλείδι τονίζουμε πως η απλή σωματική επαφή (φιλί, άγγιγμα, αγκαλιά, χειραψία), η κοινή χρήση τουαλέτας, το τσίμπημα εντόμων ή άλλα σωματικά υγρά (ιδρώτας, δάκρυα) δεν συμβάλλουν στην μετάδοση του ιού (Doctor anytime. 2019. HIV–AIDS) (Εικόνα 5).
Εικόνα 5. Οι τρόποι μετάδοσης του HIV και τα ποσοστά που επικρατούν. Ο «πρωταγωνιστής» είναι η σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλάξεις, κυρίως ανάμεσα σε ομοφυλοφιλικά άτομα και με την σειρά τους η κάθετη μετάδοση, χρήση κοινόχρηστων συρίγγων και η μετάγγιση (Huffpost Greece . 2019. 38 χρόνια HIV/AIDS και 32 εκατ. νεκροί: Οι θεραπείες βελτιώνονται αλλά ξεχνάμε την προφύλαξη).
6. Ιολογία
Ο ιός HIV είναι υπεύθυνος για την εκδήλωση της ασθένειας του AIDS/HIV. Ανήκει στην κατηγορία των ρετροϊών όπου μολύνουν μέρη του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος όπως τα CD4+ Τ λεμφοκυττάρα. Ο ιός HIV έχει ως γενετικό υλικό μονόκλωνο RNA θετικής πολικότητας (που μπορεί άμεσα να μεταφραστεί σε πρωτεΐνες).
Στην εικόνα 6 παρουσιάζονται τα στάδια μετά την είσοδο του ιού HIV στο κύτταρο-ξενιστής του ανθρώπινου σώματος. Ο ιός απελευθερώνει το γενετικό του υλικό το οποίο με την βοήθεια ενζύμου που φέρνει μαζί του ο ίδιος ο ιός (αντίστροφη μεταγραφάση, διότι μετατρέπει RNA σε DNA, σε αντίθεση με το κεντρικό δόγμα της Μοριακής Βιολογίας). Στη συνέχεια, με την βοήθεια και πάλι του ιϊκού ενζύμου ιντεργκράσης (από το integrate, ενσωματώνω) το DNA του ιού ενσωματώνεται στο γονιδίωμα του κυττάρου ξενιστή.
Από τη στιγμή που ενσωματώνεται ο ιός στο κύτταρο μπορεί να παραμείνει σε λανθάνουσα μορφή αποφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο να ανιχνευτεί από το ανοσοποιητικό σύστημα (λανθάνουσα φάση). Επίσης, ο ιός μπορεί να αντιγράφετε παράγοντας ένα νέο ιϊκό RNA και ιϊκές πρωτεΐνες και έπειτα τα νέα αυτά σωματίδια αντιγράφονται και απελευθερώνονται από τα κύτταρα (λυτική φάση).
Εικόνα 6. Τα στάδια από την είσοδο του HIV στο κύτταρο-ξενιστής έως και την παραγωγή νέων ιϊκών σωματίων του (Emanuele Fanales-Belasio et al. 2000).
7. Παθοφυσιολογία
Από τη στιγμή που ο ιός εισέλθει στο σώμα υπάρχει μια περίοδο ταχείας αντιγραφής του που οδηγεί σε αφθονία του ιού στο περιφερικό αίμα. Τα επίπεδα του ιού στο στάδιο της λοίμωξης μπορεί να φτάσουν σε αρκετά εκατομμύρια ιϊκά σωματίδια ανά μικρόλιτρο αίματος. Αυτά τα επίπεδα είναι υψηλότερα κι από αυτά που ανιχνεύονται στο τέλος της νόσου, με αποτέλεσμα τα CD4+ Τ-λεμφοκύτταρα να ελαττωθούν. Αυτό συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους με την ενεργοποίηση των CD8+ Τ-λεμφοκυττάρων (ονομαζόμενα φονικά κύτταρα) τα οποία σκοτώνουν τα μολυσμένα με HIV κύτταρα με την παραγωγή αντισωμάτων. Από αυτό το σημείο τυπικά κάποιος ονομάζεται ως HIV «οροθετικός».
8. Πρόληψη
Σεξουαλική επαφή:
Η χρήση του προφυλακτικού κατά την σεξουαλική διεύρυνση είναι απαραίτητη. Το σπερματοκτόνο αυξάνει την πιθανότητα να μολυνθεί η γυναίκα λόγω ευαισθητοποίησης της. Το σχολείο προετοιμάζει τον νέο για την σεξουαλική του επαφή ώστε να αποφύγει η μεταδοτικότητα του ιού (Ljubojević S., Lipozenčić J. 2010). Η χρήση αντισυλληπτικών δε σταματά τη μετάδοση του ιού (Fonner VA, Denison J. et. al 2012).
Προ έκθεση:
Για την αποφυγή της μόλυνσης ενός ατόμου ιδιαίτερα αποτελεσματική είναι η αντιρετροϊκή θεραπεία η οποία μειώνει τον κίνδυνο μετάδοσης. Η προφύλαξη γίνεται με φάρμακα από ένα οροθετικό άτομο. Είναι μειωμένος ο κίνδυνος και στους χρήστες ναρκωτικών μέσω ενδοφλέβιας. Σε μέρη υγειονομικής περίθαλψης είναι απαραίτητες οι κατάλληλες προφυλάξεις για την μείωση του κινδύνου (CDC,1987).
Μετά την έκθεση:
Τα αντιρετροϊκά είναι ένα είδος πρόληψης μετά την επαφή με άτομο που είναι φορέας του HIV. Η ζιδοβουδίνη λαμβάνεται μετά την χρήση μολυσμένης βελόνας. Η θεραπεία ΡΕΡ λαμβάνεται όταν είναι γνωστό κατά την σεξουαλική επαφή όταν γνωρίζεται ότι το ένα άτομο είναι φορέας. Η θεραπεία έχει διάρκεια τεσσάρων εβδομάδων και διαθέτει παρενέργειες όπως η ναυτία, κόπωση, πονοκέφαλο. (Young TN, Arens FJ et all,2017)
Από την μητέρα στο παιδί:
Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που η μητέρα έχει μεταδώσει τον ιό στο παιδί είτε κατά την εγκυμοσύνη της είτε κατά τον τοκετό. Οι έγκυες με HIV πρέπει να λαμβάνουν τα αντιρετροϊκά φάρμακα. Προγράμματα φροντίδας προφυλάσσουν την μόλυνση των παιδιών από την μητέρα.
9. ΑΝΤΙΙΚΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η θεραπεία πραγματοποιείται με τρία είδη την ντολουτεγκραβίρη, την λαμιβουδίνη και την τενοφοβίρη (αναστολείς της ανάστροφης μεταγραφάσης του ιού) (world health organization, 2019) Συνιστάται να λαμβάνεται η θεραπεία σε όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα με την ηλικία ακόμα και στις εγκύους. Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας είναι φανερή στις 4 εβδομάδες. Η θεραπεία μειώνει τους κινδύνους που εμφανίζει το AIDS και αποτρέπει τον θάνατο. Βελτιώνεται ακόμα και η σωματική και ψυχική ισορροπία του ατόμου. Επίσης μειώνεται η μεταδοτικότητα του ιού στον σύντροφο και στο παιδί. Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας μειώνεται λόγω κακής ιατρικής φροντίδας, χρήση ναρκωτικών και ψυχικά προβλήματα (Malta M, Strathdee SA. 2018). Σ’ αυτήν την θεραπεία δεν διαχωρίζονται παιδιά και ενήλικες, παιδιά θεωρούνται κάτω την ηλικία των 5 ετών και λαμβάνουν διαφορετικές ποσότητες, άνω των 5 ετών αντιμετωπίζονται ως ενήλικες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Candeias, S. M., & Gaipl, U. S. (2016). The Immune System in Cancer Prevention, Development and Therapy. Anti-cancer agents in medicinal chemistry, 16(1), 101–107. https://doi.org/10.2174/1871520615666150824153523
Eisinger, R. W., & Fauci A. S. (2018) Ending the HIV/AIDS Pandemic. Emerging Infectious Diseases, 24 (3), 413-416
Fanales-Belasio, E., Raimondo, M., Suligoi, B., & Buttò, S. (2010). HIV virology and pathogenetic mechanisms of infection: a brief overview. Annali dell’Istituto superiore di sanita, 46(1), 5–14. https://doi.org/10.4415/ANN_10_01_02
Fonner VA, Denison J, Kennedy CE, O’Reilly K, Sweat M (September 2012). “Voluntary counseling and testing (VCT) for changing HIV-related risk behavior in developing countries”. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 9 (9): CD001224. doi:10.1002/14651858.CD001224.pub4
Hadjivassiliou M., Laskaris G., Stratigos J. (1992). Oral signs and symptoms in 160 Greek HIV-infected patients. Journal of oral pathology and medicine. March 21 1992. DOI: 10.1111/j.1600-0714.1992.tb00994.x.
Jinfang Zhu, William E Paul (2008). CD4 T cells: fates, functions, and faults. Blood 112(5):1557-69. https://doi: 10.1182/blood-2008-05-078154.
Kharsany, A.B., & Karim, Q.A. (2011). Medicine, HIV Epidemiology and Prevention. https://doi.org/10.5772/19532
Lloyd A. (1996). HIV infection and AIDS. Papua and New Guinea Med J [online] 39(3) Sep., pp. 174-80. PMID: 9795558. Available at:https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9795558/, [Accessed at: April 03 2022]
Ljubojević S, Lipozenčić J (2010). “Sexually transmitted infections and adolescence”. Acta Dermatovenerologica Croatica. 18 (4): 305–10. PMID 21251451
Malta M, Strathdee SA, Magnanini MM, Bastos FI (August 2008). “Adherence to antiretroviral therapy for human immunodeficiency virus/acquired immune deficiency syndrome among drug users: a systematic review”. . doi:10.1111/j.1360-0443.2008.02269.x
McNally G. A. (2019). HIV and Cancer: An Overview of AIDS-Defining and Non-AIDS-Defining Cancers in Patients With HIV. Clinical journal of oncology nursing, 23(3), 327–331. https://doi.org/10.1188/19.CJON.327-331
Young TN, Arens FJ, Kennedy GE, Laurie JW, Rutherford GW (January 2007). Young T «Antiretroviral post-exposure prophylaxis for occupational HIV exposure». The Cochrane Database of Systematic Reviews (1): doi : 10.1002/14651858.CD002835.pub3
Thewellproject 2022. [online] Available at: https://www.thewellproject.org/ https://www.unaids.org/en/ [Assessed: March 31 2022]
UNAIDS 2022. [online] Available at: https://www.unaids.org/en/ [Assessed: March 30 2022]
HIV/AIDS IN GREECE (2017). Τι είναι ο HIV και το AIDS; [online] Available at: <http://www.hivaids.gr/i/pliroforisi/hivaids> [Accessed at: March 31 2022]
CENTRE FOR LIFE (2017). Μετάδοση του HIV. [online] Available at: https://www.kentrozois.gr/ [Accessed at: March 31 2022]
HealthyLiving (2015). Τι είναι το σάρκωμα Kaposi. [Online] Available at:
<https://www.healthyliving.gr/ > [Accessed at: April 05 2022]
Doctor anytime (2019). HIV – AIDS. [online] Available at: <https://www.doctoranytime.gr/p/hiv-aids/aitia-kai-metadosi> [Accessed at: March 31 2022]
HUFFPOST GREECE (2019). 38 χρόνια HIV/AIDS και 32 εκατ. νεκροί: Οι θεραπείες βελτιώνονται αλλά ξεχνάμε την προφύλαξη. [Online] Available at: <https://www.huffingtonpost.gr/ > [Accessed at: April 05 2022].